Көршінің үйі
Қойшыбек МҮБАРАК
Жоғары оқу орнын бітірген соң, арнайы жолдамамен осы қаладағы әлдебір көркем әдеби журналдың редакциясына жолым түскен.
Мен келген журналдың редакциясы қаншама азып-тозып тұрғанымен қызметтестерім шетінен жаны жайсаң жақсы адамдар екен.
Бас редактор тіптен асты-үстіме түсіп менің келешек тұрмыс ақуалым туралы толғана бастаған.
– Сонымен бала бізге сендей жас журналист ауадай қажет. Сендер біздің келешегімізсіңдер. Бүгін біз сендердің жағдайларыңды жасасақ, ертең сендер бізді көркейтесіңдер. Иә, иә айтпақшы саған енді тұратын үй-жай керек. Мекемеміз үлкен болғанымен шаруашылығымыз шағын. Сол себепті әзірге бірден кереметтей баспана тауып бере алмаймыз. Сондықтан қаланың шет ауданында марқұм бұрынғы бас редактордың үй қанша жылдан бері бос тұр. Ол енді сенікі. Сосын құжаттарын әзірлейміз. Қашан жағдаймыз жасалып, жоғары жақтан жаңа үй берілгенде жаңа үй береміз. Оған дейін сонда тұра тұруыңа тура келіп тұр. Астыңғы қабаттағы есеп-қисап бөліміне барсаң саған сол үйдің адресін айтып, кілтін береді. Орналастырып қойған. Түс ауып кетті. Бүгінше алдымен орналасып ал. Ертеңнен бастап жұмысыңды бастайсың да кетесің. Жол болсын бара ғой енді.
Жалпы бастығым тек өзі ғана сөйлетін адам секілді. Бірден қаланың шеті болса да баспаналы болғаныма сенер сенбесімді білмей, қайта-қайта рахметімді айтып, астыңғы қабатқа қарай жөнелдім.
Тура өз анам секілді қартаң әйел:
– Ә, балам жаңа келген қызметкер сен болдың ғой. Манада бас редактор айтып еді. Мынау үйіңнің кілті. Осыдан шығасың да жолдың қарсы бетіндегі аялдамадан он үшінші автобусқа мініп ең соңғы бекеттен түсесің. Сосын елден «Қабірлік көшесі» деп сұрасаң көрсетіп жібереді. Онша алыс емес. Үй қараусыз тұрғанына біраз уақыт болған. Жассың ғой бойыңда қайратың тасып тұрған, реттеп тазалап аларсың. Әлі-ақ ол ауланы гүл бақшаға айналдырарсың. Жолың болсын бара ғой,- деп қолыма ескіден қалған бір шумақ кілтті ұстатты да кабинетінің есігінен шығарып салды.
Бұл кісіге де алғысымды үйіп-төгіп бағана қарауылға тастап кеткен буыншақ-түйіншегімді алып, жолдың қарсы бетіне өттім де автобус күттім.
Көп кешікпей автобуста жетті. Тізгіншіден өзге қаусаған бес-алты шал-шауқаннан басқа адам жоқ. Есіктен кіре бос орынға жайғастым.
Соңғы аялдамаға жеткесін манадан өзіммен бірге келе жатқан бас аяғына дейін аппақ болып киініп алған қариядан «Қабірлік көшесін» сұрап едім:
– Менімен еріп жүре бер сонда бара жатырмын,- деді де көшенің аяғына қарай жіті баса жөнелді. Аса ауыр болмаса да буыншақтарымды арқалап ақсақалға әзер еріп келемін. Біршама жүрген соң жол екіге айырылды.
Шал:
– Балам сен мына оң жақтағы көшемен кетесің. Сенің бара жерің сол маңда. Ал сол жақта жатқан жол қабірстанға апарады. Сау бола ғой мен сонда барамын,- деді. Мен
– Рахмет атай,- деп айтып болғанша ары қарай біраз жерге кетіп қалды.
Қолымдағы кілтпен бірге байланған қалың матада «Қабірлік көшесі 17 үй» деп жазылып тұрған жазуға қайталап бір қарадым да көп ұзамай үйіме жеттім. Құлыптаулы үлкен қара қақпаның ашылмағанына талай заман өтсе керек құлпын тат басып, алдына жабайы шөп белуардан өсіп кетіпті.
Әзер дегенде құлыпты ашып, ішке енгенімде тіптен бір ну қамыстың арасынан бірақ шыққандай болдым. Қаулай өскен шөп кісі бойымен бірдей болып, анадайда тұрған үйдің шатырын әзер көрсетіп тұр.
Сағақтары қатайып бұтарланып кеткен шөпті әзер табанымен жапырып жүріп жалғыз аяқ із салып үйдің есігіне жеттім. Тура есіктің босағасына көне тоз тот басқан шалғы сүйеулі тұр екен. Арқамдағы жүгімді сонда қойдым да шалғыны қолыма алып, шөптің ұзақ уақыт орылмай, қурап қалған қу түбірмен қоса қопара, тура қақпаға дейін кәдуелгідей жол аштым. Аз ғана жер болғанымен өтпес шалғымен жұлмалап жүріп кештің қалай батып бара жатқанын аңғармай қалған екенмін. Шалғыны есіктен қақпаға дейін шұбатыла созылып жатқан балдың үстіне тастай салдым да есікті ашып, ішке кіріп, босағадағы тоқтың айырып қосқышын шырт еткізіп басып қалдым.
Міне керемет, адам тұрмағанына қанша жыл болған үйге ұқсамайды. Тура бір епті қолдың жаңа ғана реттеп тазалап қойғанындай. Бәрі жарқырап тұр. Тіпті үй жиһаздарының жақтауынан шаңның жұғынын таппайсың. Өз жүгімді босағада қалдырдым да бөлмелерді аралап көрдім. Бәрі де тап-таза. Тіпті жатын бөлмеде орын көрпесімен даяр тұр. Манағы шалғының шаршатуымен бірден дайын төсекке қойып кеттім. Лезімде ұйықтап кетіппін. қанша жатқанымды білмеймін. Есікті бір ырғақпен әлдекім қағып тұр екен.
Бірден шешемнің балам бейуақытта ұйықтама жаман болады дейтіні есіме түсіп жүрегім өрекпіп ала жөнелді.
Қанша жүрексінсем де үйдің шырағы жанып тұрған соң көршілер кім екен білейін деген шығар деп, өз-өзімді жұбатып есікке қарай еппен басып келдім де дауысымды барынша нығыздап:
– Кіріңіз, – дедім.
Есік жеңіл сықыр етіп ашылды да ар жағынан шамасы он екі он үш жас шамасындағы ер бала басын ғана сұғып:
– Апам мен әкем көршіні шайға шақырып кел деді, –деп ақырын жымиып қойды.
– Рахмет, көп рахмет, – деп едім:
– Аға бармасаң апам ренжиді, – деген тура бір ересек адамдар секілді баланың сондай байсалды бейнесі мені ары қарай қарсылық көрсетуіме жол қалдырмады.
– Ұят болды ғой беймезгіл мазалап.
– Еш нәрсе етпейді көршіміз ғой.
Баланың қозғалысының өзі соншама салмақты екен. Мен сыртқа шыққанда:
–Пәлі үлкен жол салып алыпсыз ғой… Бірақ бізге бұл жол керек емес мына жақпен бара саламыз,- деп үйді айналып жол бастады.
Манада келгенімді байқамаған екенмін, үйді жағалаған кәдімгі жалғыз аяқ жол сайрап жатыр.
Тура менің жатын бөлмемнің терезесінің тұсына қарама қарсы селдір тартылған тор шарбақтың бүйірінде бір кісілік есік бар екен. Есіктен ары өте самаладай жанған қалың шырақ көз ұялтады. Ауланың іші тола әр алуан гүл. әр гүлдің басында бір-бір шырақ. Жалғыз аяқ жол қалың гүлді түп-түзу жара көршімнің есігіне тіреледі екен.
– Апа көршіні шақырып келдім,- деп дыбыстаған бала маған есік ашып берді де, кейін шегініп қалып қойды.
Бұл үй де тура менің үйімнен аумайды екен тіпті жиһаздарына дейін бірін бірі қайталайтын секілді.
Төрде мана маған жол сілтеп жіберген қария. Жанында аппақ киінген кемпір. жаюлы дастарханның басында отыр екен. Менің сәлемімді еріндерін жыбырлата алғанымен сосын бірден қабақтары ашылып жарқылдай сөйлеп кетті.
– Қонысың құтты болсын балам.
– Жаңадан келген журналистсің ғой.
– Иә.
– Дұрыс балам, мен де журналист болғанмын, атым Мақпоз. Жақсы кәсіп.
– Иә.
– Дастарханға кел! Жақын отыр. Ас ал! Үйді бір жола саған берді ме?
– Білмеймін атай. Әзірге сенікі құжаттарын сосын реттейміз, қашан жаңа үй болғанша сонда тұра бересің дейді бас редактор, – деп едім кемпірдің жүзі бірден қуарып сала берді:
– Сонда сен уақытша ғана тұратын болдың ба?
– Солай шығар апай білмеймін.
– Жаңа үйді қайтесің осында өмір бойы тұра бер,- деді шал аппақ сақалын салалап.
– Сөйтетін шығармын,- деймін мен де міңгірлеп.
– Иә сөйт балам осында тұра бер, басқа жақты не қыласың балам…кемпір самбырлап сөйлей жөнелді.
Адам қартайған соң қызық. Менің қайда тұратыныма қанша қатысы бар. Жаңа үй берсе әрине сонда кетемін деп ойлап қоямын ішімнен.
– Айнам! –деді де кемпір әлде кімді дауыстап шақырып:
– Мен ас даярлайын, көрші балаға сен шай құйып берші, – деп қарсыдағы есікті барып ашты. Арғы жақта аппақ қыз аппақ ағзудың бетіне қап-қара жіппен кесте тігіп отыр екен. Орнынан сызыла тұрған ол жайлап басып дастархан басына келді де, кемпірдің орнына отырып шай құя бастады.
Ақсақалды шал-жаңа көршімнен қанша қысылсам да көзім қайта-қайта аққызға қыдырып қоймайды. Тіпті қарияның кей сөзін аңғармай қалып отырдым.
Дастархан тола ас. Ас ішіліп болғасын мені үйге аққыз шығарып салды. Екі үйдің ортасындағы есікке келгенде:
– Қайырлы түн болсын,- деді қыз сызыла.
– Өзіңе де – деген сөзді әзер айттым мен үздігіп.
– Келіп тұрыңыз.
– Сен де деппін сасқалақтап. Қыз сықылықтап күліп ары жүгіре жөнелді.
Мен тура есіктің түбінде сәл кідіріп тұрып барып, өз үйіме қарай кеттім.
Жатын бөлмеме кірдім де шырақты өшіріп тастап терезенің түбіне келіп, көршімнің ауласына ұрлана көз салдым.
Самаладай жарқыраған қалың шырақ аққыздың әрін тіпті асырып жібергендей. Қанша отырғанымды қайдам бір сәтте ұйқы қыса бастады. Тура соны сезгендей манадан бері қалың гүлдің арасында арлы берлі бұрала биге басып жүрген аққыз мен жаққа қарап қолын бір бұлғады да үйіне кіріп кетті.
Қараңғы үйдің ішінен көрінбейтін шығармын деп ұрланып қарап отырғанымды біліп қойғанына қатты ыңғайсыздандым. Манағы көзіме тығылған ұйқым шайдай ашылып кетті. Аунақшып арлы берлі жатып таң ата әзер ұйықтадым.
Қабырға сағаттың даң-даң еткен қатты дауысынан шошып ояндым. Басымды жастықтан жұлып алғанда бірден қабырғадағы сағат көзіме түсті. Жұмысқа баратын уақытым болған екен. Орнымнан атып тұрып, бетімді шала-пұла жуып аялдамаға қарай жөнелдім.
Редакцияға келіп бірден бас редактордың кабинетіне келдім.
Жарқылдай қарсы алған бастығым:
– Бала осы айдың журналын даярлап қойдық. Келесі журнал шыққанға әлі аттай бір ай бар. Оған дейін саған басқа жұмыс тауып қойдым. Есеп-қисап кабинетінің қасындағы қоймаға барасың да сол жердегі барлық журналды бірден қарап шық.
Осы редакциядағы ең алғашқы ұстазың солар. Соның барлығын көріп шықсаң ары қарай қаламыңды ешкім де тоқтата алмайтын жүйрік журналист боласың да шығасың, – деп қолтығымнан ұстады да кабинетінен шығарып салды.
Астыға түсіп қоймаға келдім де, журналдың ең алғашқы санынан бастап, әр бетін қалдырмай оқи бастадым.
Журналды оқып отырып кешегі аққызға ойым қайта-қайта аунай берді.
Жұмыс уақыты бола сала алды артыма қарамай үйіме қарай зауладым.
Үйге келе сала жатын бөлменің терезесіне келіп едім, кешегі бала келе жатыр екен. Терезеден мені көріп қалып, басын изеп сәлемнің ишарасын жасады да, айналып келіп есікті қақты.
– Апам шайға шақырып жатыр.
– Рахмет жаңа жұмыстан шай ішіп алғам. Кешегі аққыздың көріп қалғанынан қысылып қанша барғым келсе де әдеп сақтап тұрғаным.
– Бармасаңыз апам ренжиді.
– Рахмет бауырым ертең барайын.
Бала біраз тесірейе қарап тұрды да қайтып кетті. Енді терезеге баруға дәтім жетпей, манағы бала келген кезде отырған ауызғы үйдегі креслодан қозғалмай отырмын.
Сүт пісірімге жетпей есік тағы қағылды.
– Кіре ғой, – дедім мен тағы сол бала келіп тұр екен деп.
Есік еппен ашылып ішке аққыз кірді.
– Шайға жүріңіз.
– Рахмет ішіп алғам.
– Кешегіге ұялып тұрсыз ба,- қыз сықылықтай күлді.
Мен өп-өтірік қызға қосыла күлген болдым.
– Жүріңіз енді. Қыз тура жаныма келді де, аппақ саусақтарымен менің білегімнен ұстап өзіне қарай тартты. Қолын тастай суға малып алғандай суық екен. Мен еріксіз орнымнан тұрып аққыздың жетегіне ердім.
– Атың кім қалқам,- дедім кібіртіктей.
– Айна!
– Тамаша есім екен.
Қыз күлді де:
– Сіздің атыңыз ше?
– Дастан.
Қыз үндемеді. Тамақтанып болғасын үйге қайттым. Шарбақтың түбіне дейін әкеліп салған Айна:
– Шынымен мені көргіңіз келсе ренжімеймін терезеңізден қарай беруіңізге болады, – деді.
Не айтарымды білмей абдырап қалдым.
– Мен ренжімеймін, – деді қыз сөзін жалғап.
Таң бозына дейін терезенің түбінде отырдым.
Жұмысқа әзер үлгеріп келіп қоймаға кірдім де есікті ішінен жауып алып, түс ауғанша ұйықтап алып, түс ауған соң қалған журналдарды шолып қарай бастадым.
Осылай апта бойы күндіз қоймаға келіп ұйықтап жүрдім. Түні бойы Айнамен бірге таңды ұйқысыз атырамын. Үшінші күні-ақ Айна менің үйіме келіп, түн ортасы ауғанға дейін бітпейтін кестесін тігіп отырып жанымда сызылта ән салып берген-ді. Даусының тамашалығы сондай бойды балқытып адамды есінен тандырып ұйықтатып кететін-ді.
Ақыры бір кеште оған «Сенімен үйленгім келеді» – дедім құшағыма тартып.
Бауырыма тығылып егіліп отырып жылаған ол «жоқ» деді.
– Неге? – деген сұрағыма:
– Сұрамаңыз айта алмаймын, – деп бірден кесіп тастады.
Мен жүрек сөзімді айтып жанын қоймай жалынып ем бар айтқаны:
– Сізден айырылып қалмау үшін айта алмаймын. Менен айырылып қалғыңыз келмесе сұрамаңыз, осылай жүре берейікші, – деп мені тас қылып құшақтап алып өксіп тұрып жылады.
Ешнәрсенің байыбына бара алмай шала ұйқы болып жұмысқа жеткем, кіре берістен бас редакторға жолығып қалдым:
– Бала, қал жағдайың қалай қабағың кірбең ғой, қалың журналды оқып бітіре алмай жатырсың ба? Жарайды онда барлығын емес үш жылдан бергісін қарап шық. Ай соңы таяды. Саған тапсырма беруім керек, жылдамдат бала, – деді де өзіне көтеріліп кетті.
Қоймаға келдім де сөредегі ретімен тізулі тұран журналдардың ішінен үш жылдан бергісін реттеп бөлек алдым да, оқу столына алып келіп ақтарыстыра бастадым.
Кенет көзіме бір сурет оттай басыла кетті. Айна, інісі, апасы мен атасы Мақпоз қария. Суретте тіпті өңді екен. Суретке емірене қарап отырып бас жағындағы қара әріптермен жазылған жазуға көзім түсіп кетті.
«Қайғылы хабар» деп тұр. Жүрегім кеудеме сыймай тарсылдап соға жөнелді. Мен мәтіннің соңын жалғап оқи бастадым.
«Осы жылдың мамыр айының он жетісі күні журналымыздың бас редакторы, білікті басшы, қарт журналист Мақпоз Зұлқарұлы алпыс үш жасында, жұбайы Зағира алпыс жасында, он үш жасар ұлы Жасұлан мен он сегіз жасар қызы Айна төртеуі ауыр көлік шырғалаңының салдарынан бақилық болды…» мәтіннің соңына жетпей жүрегім тас төбеме шықты. Қолымдағы журнал сусып жерге түсіп кетті. Үстел үстіндегі келесі журналды қолыма ұстап қалып едім бірден айқара беті ашып кетті. Айқара бетте қабірліктің фотосы тұр. Төрт белгі таста төртеуінің кескінімен аты жөні. Мен сыртқа атып шығып жолдың қарсы бетіне қарай өттім. Тура мені күткендей автобуста келе қалды. Соңғы аялдамадан түсе сала үйге қарай ұша жөнелдім. Алғаш рет Мақпоз қарттың маған жол сілтеген жеріне жеткенде жол айрықта кілт тоқтап қалдым.
Сол жақта қабірстан, оң жақта менің және көршімнің үйі…